Vụ kiện Formosa

Viễn cảnh lạc quan trong vụ kiện Formosa

của các nạn nhân cá chết hôm 26/27-9-2016

Trần Phong Vũ.

Tóm tắt diễn tiến dẫn tới vụ kiện

Khởi phát từ ngày 06-4-2016 và liên tiếp nhiều ngày sau đó, ngư dân sống quanh Vũng Áng thuộc huyện Kỳ Anh tỉnh Hà Tĩnh phát hiện hàng chục ngàn tấn cá chết đủ loại phơi trắng dọc dài 240 cây số bãi biển tới tận Lăng Cô, tỉnh Quảng Nam. Ngay lập tức, sự kiện hi hữu này đã được những trang mạng trong và ngoài nước phổ biến rộng rãi với những hình ảnh cụ thể, lôi kéo sự nhập cuộc của dư luận quốc tế.

Cùng với những phát hiện sơ khởi từ các thợ lặn và các ngư phủ địa phương, nghi vấn về nguyên nhân cá chết được qui cho tổ hợp gang thép Formosa, một công ty xuất xứ từ Đài Loan nhưng về mặt kỹ thuật được trao phó cho MCC, một tổ hợp hóa chất đặt dưới quyền điều hành trực tiếp của nhà cầm quyền Bắc Kinh . Bằng chứng được trưng dẫn là anh Lê Văn Ngày, người đầu tiên cùng với các đồng nghiệp thợ lặn sau đó, đã tìm ra miệng ống xả chất thải dưới đáy biển Vũng Áng nối từ nhà máy Formosa. Và anh Lê Văn Ngày bị nhiễm độc chất cực mạnh, phải nhập bệnh viện và không lâu đã qua đời một cách bí ẩn. Điều đáng quan tâm là cái chết của anh Ngày đã bị giới y tế địa phương do lệnh thượng cấp tìm cách ếm nhẹm, tương tự như những trường hợp bị nhiễm độc chất thủy ngân, chì của người bệnh và chết sau đó.

Sự kiện đặt ra rất nhiều nghi vấn cho công luận trong và ngoài nước là sự im lặng gần như tuyệt đối của giới cầm quyền trong đảng và nhà nước cộng sản Việt Nam. Người ta ghi nhận, hôm 22-4, tức là chỉ 16 ngày sau khi tin thảm họa cá chết hàng loạt nổ ra, Tổng Bí Thư đảng cộng sản Nguyễn Phú Trọng tới thăm tổ hợp Formosa, nhưng ông ta không hề ghé thăm hay có một động thái, một lời nói nào quan tâm tới những đe dọa về an sinh của cả triệu ngư dân địa phương.

Tiếp theo là những lời tuyên bố hàm hồ, đưa đẩy của những giới chức có trách nhiệm trong việc “rước voi dày mồ” ở Ba Đình thuộc Bộ Tài Nguyên & Môi Trường, nhất là các trò hề tắm biển, ăn cá của các viên chức Đà Nẵng càng làm cho sự phẫn nộ của các nạn nhân gia tăng. Cho đến khi những minh chứng về sự hiện hữu của các chất thải cực độc như chì, thủy ngân hòa tan trong nước biển, tiêm nhiễm trong các loại hải sản chết dưới biển sâu, Hànội bắt buộc phải tổ chức cuộc họp báo hôm 30-6 với màn kịch dàn dựng lộ liễu để tập đoàn lãnh đạo Formosa gập mình nhận lỗi kèm theo khoản bồi thường bèo bọt 500 triệu mỹ kim!

Nghi vấn được nhân rộng trong dư luận quần chúng về những bàn tay nhám của đảng và nhà nước cộng sản Việt Nam đã nhúng sâu vào thảm họa này khiến chế độ không những làm lơ mà còn tìm cách gỡ rối cho tổ hợp Formosa.

Và đây là giọt nước cuối cùng làm tràn ly.

Những Thánh Lễ cầu cho công lý & những đợt xuống đường

Ngay sau màn kịch nhận lỗi của Formosa, Nguyễn Xuân Phúc bất chấp ý kiến của nạn nhân và đồng bào, đơn phương nhận khoản bồi thương do tác nhân gây thảm họa bố thí với lời tuyên bố hàm ẩn ý định “tha Tào”: “Đánh kẻ chạy đi, không ai đánh kẻ chạy lại”, dân chúng và giới lãnh đạo tôn giáo địa phương bắt đầu hành động. Những Thánh Lễ cầu cho các nạn nhân và công bằng lẽ phải sớm thực thi được tổ chức tại khắp các giáo đường 4 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Nam, Thừa Thiên. Cùng lúc nhiều cuộc biểu tình chống Formosa, phản kháng thái độ thiếu minh bạch của giới hữu quyền với sự tham dự của hàng chục ngàn người đồng loạt nổ ra. Riêng Chúa Nhật 15-8 nhân Lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm, Bổn mạng Giáo phận Vinh, nót 40 ngàn đồng bào Công giáo đã lũ lượt tìm về Xã Đoài dâng Thánh Lễ cầu nguyện cho công lý và các nạn nhân thảm họa môi trường Vũng Áng. Sau đó, các tín hữu Công giáo đã phối hợp với lương dân tổ chức một cuộc tuàn hành vĩ đại lên án Formosa và những kẻ đồng lõa.

Sự lên tiếng quyết liệt của Giám Mục Giáo phận Vinh

Bất chấp những luận điệu bôi bẩn của các cơ quan truyền thông và giới an ninh nhà nước, Đức Cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp, Giám Mục Giáo phận Vinh, trong những Thư chung và các bài thuyết giảng, đã mạnh mẽ lên án hành vi làm ô nhiễm môi trường, hủy hoại đời sống của hàng chục ngàn gia đình ngư dân và những gia đình sống bám vào những nghề phụ như nghề làm muối do tập đoàn Formosa gây ra, cùng những động thái thiếu minh bạch của đảng và nhà nước cộng sản Việt Nam.
Trung tuần tháng 9 vừa qua, trả lời cuộc phỏng vấn của VietCatholic News, từ Việt Nam, vị lãnh đạo tinh thần Giáo phận Vinh một lần nữa công khai tố cáo trước công luận quốc tế, cách riêng tập thể người Việt tị hạn hải ngoại về kẻ đã nhẫn tâm gây ra thảm họa biển chết, cá chết, người chết cùng những di hại lâu dài cho người dân Việt Nam.
Noi gương vị lãnh đạo của mình, nhiều Linh mục trong Giáo phận, -trong số phải kể tới tấm gương can đảm của LM Đặng Hữu Nam, chánh xứ Phú Yên-, bắt đầu lên tiếng. Những bài giảng bốc lửa của cha từ Giáo đường Phú Yên vang dội khắp ba miền đất nước, vượt qua đại dương len lỏi vào các cộng đồng Việt Nam tị nạn hải ngoại. Từ Âu Châu, Úc Châu tới các quốc gia Bắc Mỹ, Canada và Hoa Kỳ.
Vượt xa những lời lên án quyết liệt lâu nay, phản ứng và ngôn từ của tập thể tín hữu và giới lãnh đạo bắt đầu chuyển qua những dự kiến cụ thể hơn. Chúng tôi muốn nói tới việc khởi kiện Fomosa cùng những cá nhân và tập thể đứng đàng sau ra trước pháp luật. Khởi sự là tòa án địa phương và xa hơn có thể là hệ thống pháp luật quốc tế.

Cha Nam với những dự tính và hành động cụ thể

Nghe, nhìn những link video chuyển ra từ quốc nội, đồng bào hải ngoại nhận ra thái độ cương quyết, không ngại khó khăn, gian khổ -kể cả những đe dọa chết choc- của vị giáo sĩ chánh xứ Phú Yên. Những lời tâm sự của ngài khiến người viết những dòng này không khỏi liên tưởng tới âm vang những lời tuyên tín đá vàng của Linh Mục Jerzy Popioluszko, Linh hướng Phong Trào Công Nhân Đoàn Kết Ba Lan và là người con tinh thần của cố Giáo Hoàng Gioan Phaolô II thập niên 80 thế kỷ trước, người đã góp phần tích cực vào sự sụp đổ của chế độ cộng sản Varsovie . Từ đấy đưa tới sự cáo chung của hệ thống chư hầu Đông Âu và cuối cùng là Liên Bang Sô Viết.
Tương tự như các tu sĩ Dòng Chúa Cứu Thế (như các LM Phạm Trung Thành, Đinh Hữu Thoại, Lê Quang Uy, Lê Ngọc Thanh, Nguyễn Ngọc Nam Phong v.v…), khi trả lời mối ưu tư của một tín hữu tỏ dấu thương cảm và lo ngại cho sinh mạng của ngài khi dám thẳng thắn phê phán tội ác của chế độ Hànội, có lần cha Đặng Hữu Nam nói: cũng như mọi người ông cũng sợ bị hành hung, bị tống ngục, nhất là sợ chết. Nhưng không thể vì thế mà ông có thể bàng quan để mặc cho cái ác lộng hành, nhất là nó đe dọa trực tiếp tới tập thể tín hữu mà Thiên Chúa đã giao phó cho ông chăm sóc. Ông không có con đường nào khác là phải quên mình vì người nghèo, nhất là những thành phần thấp cổ bé miệng, bị những thế lực hung bạo cưỡng chế. Vì đấy là con đường sứ mạng của một Giáo Hội từng được Đấng khai mở kỷ nguyên Tân Ước là Chúa Giêsu Kitô chúc phúc với sứ vụ tiên thiên là Giáo Hội của người nghèo, của những người bị áp chế, bị giam cầm.
Từ điểm đứng ấy, trong hơn nửa năm qua, LM Đặng luôn sát cánh và đồng hành với các nạn nhân vụ ô nhiễm môi trường, trong số có các gia đình con chiên của ngài, trên mọi chặng đường gian lao, nguy hiểm. Gần đây, do ý nguyện của các nạn nhân bộc lộ qua những khẩu hiệu, nhưng banners trương lên trong các vụ xuống đường chống kẻ ác, cha thấy được ý nguyện của đồng bào quy vào mấy điểm sau đây:

1/ Trục xuất vĩnh viễn tổ hợp Formosa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam.

2/ Những kẻ gây ô nhiễm môi trưởng biển phải đền bù xứng đáng cho các nạn nhân, đồng thời trả lại nguyên trạng môi trường trong lành cho hàng trăm ngàn gia đình ngư phủ và những thành phần sống bám vào biển như nuôi trồng thủy sản, nghề làm muối.
3/ Buộc những cá nhân hay tập thể đã vì lòng tham, vỉ lợi ích riêng bao che cho Formosa phải trả lời trước công lý.
Để đạt được những mục tiêu tối hậu này, phương cách hữu hiệu và cụ thể nhất là phải truy tố Formosa và đồng lõa ra trước pháp luật. Để tiến hành công việc này, trước hết các nạn nhân cần được sự hướng dẫn về những khía cạnh pháp lý, thủ tục lập hồ sơ khiếu kiện, vốn dĩ phức tạp lại càng phức tạp và khó khăn hơn dưới chế độ cộng sản . Đàng khác, vấn đề phương tiện tiền bạc cũng là một khó khăn đối với những thành phần lâm cảnh thất nghiệp, thiếu cơm ăn, áo mặc từ nhiều tháng ngày qua vì thảm họa cá chết, nước biển bị nhiễm những hóa chất cực độc.

Bước khởi đầu cho một hành trình dài

Sau những buổi cầu nguyện và chuẩn bị, sáng sớm hôm Thứ Hai 26-9-2016, nhờ sự trợ giúp phương tiện của đồng bào trong ngoài nước, Lm Đặng Hữu Nam đã thuê 20 xe buýt để chuyên chở 600 đồng bào (con số dự kiến ban đầu) lên thị xã Kỳ Anh nạp hồ sơ khiếu kiện. Nhưng vì anh ninh nhà nước dùng uy quyền áp lực với chủ nhân các hãng cho thuê xe buýt nên vào giờ chót số xe hiện diện chỉ đủ chỗ cho 540 người. Dù gặp cản trở mọi mặt, cuối cùng cha Nam và 540 nạn nhân đã hoàn tất hồ sơ pháp lý cùng với đông đảo bà con nhiều giáo sứ khác đi theo yểm trợ, đã tới được huyện Kỳ Anh.

540 nguyên đơn với áo thung đồng phục trắng trật tự tiến vào khuôn viên thị xả Kỳ Anh

Phải nói đây là một dịp chứng tỏ tinh thần yêu thương, liên đới, trật tự, kỷ luật cao độ giữa những chứng nhân Kitô giáo. Tất cả hơn 500 người, nam cũng như nữ trang phục áo thung trắng in những biểu tượng bảo vệ môi trường, nghiêm chỉnh xếp hàng bước vào trụ sở thị xã Kỳ Anh. Dưới ánh nắng gay gắt, trước sân họ ngồi từng nhóm lắng nghe những lời căn dặn của chủ chăn: giữ gìn vệ sinh, không xả rác, thu gom những rác rưởi vương vãi bên cạnh, vì theo cha Nam đấy là trách nhiệm để bảo vệ môi trường sống của mỗi cá nhân. Với những bà con thuộc nhiều giáo xứ lân cận đứng bên ngoài trụ sở thị xã yểm trợ tinh thần cho các nạn nhân khiếu kiện bên trong, cha Nam cũng nhắc nhở mọi người tuyệt đối giữ thái độ ôn hòa nếu có kẻ cố tình gây sự, và hiệp thông cầu nguyện cho anh chị em mình thành công trong vụ kiện.
Một chi tiết cảm động đáng ghi nhớ: đúng thời điểm cha Nam hướng dẫn các nạn nhân đi khiếu kiện, nguyên TGM Hànội Giuse Ngô Quang Kiệt đã vượt mấy trăm cây số từ Nho Quan đến tiếp xúc với giáo dân Đông Yên, Kỳ Anh như một biểu thị tình liên đới và sự quan tâm của Mục tử đối với đoàn chiên. Đây quả là một điềm lành, một khích lệ tinh thần cho các nạn nhân trong bước đầu đỏi hỏi công lý, sự thật và sự hồi phục của lương tâm, luân lý, lý trí và một nền chính trị chân chính trên đất nước ta .
Sau những trì hoãn vì thủ tục rườm rà, cho đến trưa Thứ Ba 27-9, với tư cách đại diện được các nguyên cáo ủy quyền, cha Nam đã hoàn tất việc đệ nạp 506 hồ sơ khiếu kiện Formosa. Bản tin mới nhất của mạng Tin Mừng Cho Người Nghèo của Dòng Chúa Cứu Thế cho hay, theo cha Nam: Tòa sẽ thông báo quá trình “giải quyết đơn” cho cha Nam là người đại diện cho 506 cá nhân đứng tên kiện. Cha Nam cũng cho biết thêm, trong quá trình nhận đơn, ông Phó chủ tịch Thị xã Kỳ Anh đã “chỉ đạo” trực tiếp. Bình luận về sự kiện nghịch thường này, cha Nam nói:
“Đây là một sự lấn sân bên phía hành pháp đối với tư pháp trong một đất nước hệ thống tam quyền phân lập bị bỏ quên!”

Từ bên trong trụ sớ, LM Nam đang nhắn nhủ bà con yểm trợ bên ngoài

Trước khi bà con lên xe ra về, cha Nam cùng tập thể anh chị em ngư dân dâng lời cảm tạ Ơn Trên bằng bài hát Kinh Chúa Thánh Thần và Kinh Hòa Bình. Sau đó cha nhân danh Thiên Chúa ban phép lành cho bà con. Đám đông tín hữu ngư dân xứ Quý Hòa và Dũ Yên đi yểm trợ đứng hai bên đường vẫy chào và chúc lành cho đoàn ngư dân Phú Yên ra về được bình an vô sự.
Được biết, ông Dư Khánh Chương, Phó tổng giám đốc Công ty TNHH gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh, được báo CNA (Central News Agency) của Đài Loan dẫn lời nói rằng công ty đã nhận được toàn bộ thông tin liên quan đến các vụ kiện, nhưng nói rằng vấn đề này sẽ do chính phủ Việt Nam giải quyết. Ông Dư nhấn mạnh: công ty không can dự vấn đề này, và do đó không thể bình luận.
Chi tiết trên đây cho thấy có những mảng tối trong liên hệ giữa một tổ hợp làm ăn từng công khai nhìn nhận can tội hủy hoại môi trường biển, và một bên cả một hệ thống cầm quyền đã mở cửa đón tập đoàn này vào Vũng Áng, tạo nên cơ sự! Thái độ thản nhiên của Formosa hứa hẹn lá bài tẩy sẽ được lật ngửa trong vụ kiện thế kỷ này.

Dưới đây là phóng ảnh Biên Bản của cái gọi là Tòa Án Nhân Dân Thị Xã Kỳ Anh tỉnh Hà Tĩnh được ký kết lúc 11 giờ 30 sáng Thứ Ba 27-9-2016 giữa “bên giao” là Linh Mục Đặng Hữu Nam, người được ủy quyền thay mặt 506 cá nhân đứng tên khiếu kiện và “bên nhận” là Trần Thanh Hương, Thẩm Phán và Đinh Văn Tứ, Thư Ký.
Đọc kỹ Biên Bản trên đây, nhiều người tỏ ý lo ngại vì với nội dung ấy, có thể tạo ra những sơ hở như cái cớ cho những xách nhiễu kế tiếp của guồng máy tư pháp huyện Kỳ Anh, một cơ chế vốn dĩ bị trói tay từ trên xuống dưới trong chế độ độc tài, chuyên chính cộng sản hiện nay. Tuy nhiên, điều cần chú ý là chính cha Nam đã biết điều này. Vì thế, nội dung câu trả lời cuộc phỏng vấn của trang mạng Tin Mừng Cho Người Nghèo của DCCT chứng tỏ ông đã thấy rõ tính phi pháp qua sự “chỉ đạo” của Phó chủ tịch thị xã Kỳ Anh. Thấy, nhưng cha không ngạc nhiên, vì đấy là hệ quả tất nhiên của một chế độ trong đó cả ba quyền Hành Pháp, Lập Pháp và Tư Pháp đều nằm gọn trong tay đảng!
Công luận tỏ ý lo ngại, nếu mai ngày cứ bị ông nhà nước tiếp tục xách nhiễu, gây khó khăn cho việc duyệt xét đơn khiếu kiện với thâm ý gây cản trở cho mục tiêu khiếu kiện của các nạn nhân, đồng thời tạo cơ hội cho bọn tham nhũng moi tiền thêm… đến nỗi không gánh nổi phải bỏ cuộc. Điều lo lắng này có nhiều khả năng xảy ra trong những ngày tới.
Tuy nhiên, trước mắt, cuộc khởi kiện Formosa trong hai ngày 26 & 27-9 vừa qua của hơn 500 nạn nhân với sự nâng đỡ, cố vấn tận tình của LM Đặng Hữu Nam cùng với lời Cầu Nguyện và hỗ trợ vật chất của các giới đồng bào trong ngoài nước, quả đã đạt được thành quả đáng trân trọng trong bước đầu. Trả lời cuộc phỏng vấn của đài Á Châu Tự Do, luật sư Lê Quốc Quân đã nhìn nhận như vậy. Theo ông, đây là một bước tiến mới, tạo tiền lệ phá vỡ lối mòn bóp nghẹt quyền tự do khiếu kiện Theo LS Quân, tuy vẫn bị gò bó trong phạm vi cá nhân, nhưng với con số nhiều trăm người đi kiện một lần, và không ai khác chính đại diện chế độ tại địa phương, nơi xảy ra thảm nạn hủy hoại môi trường sinh thái, đã phải chấp nhận đơn khiếu kiện của 506 nạn nhân, là một thành công lớn.
Theo đánh giá của LS Võ An Đôn khi trả lời phái viên Tin Mừng Cho Người Nghèo thì vụ khiếu kiện của các nạn nhân Vũng Áng lần này chắc thắng với xác xuất 100%. Nếu có rủi ro vẫn là do thái độ lươn lẹo bất minh của đảng và nhà nước cộng sản Việt Nam. Điều khiến LS Đôn tin tưởng chắc chắn như vậy là vì trong cuộc họp báo hôm 30-6, chính Formosa đã gập mình công khai nhận lỗi phá hoại môi trường biển đưa tới thảm họa cá chết, người chết, ngư dân lâm cảnh đói khổ vì mất môi trường sinh sống. Từ đấy tập đoàn này tự nguyện nhận bồi thường 11 tỷ đồng Viet Nam (Điều cần ghi nhận là Formosa tự nguyện bồi thường, chưa có ý kiến của nạn nhân). Do đó vụ kiện chỉ là nối tiếp một thủ tục pháp lý về phía dân sự.

Vài suy nghĩ vụn bên lề

Nhìn lại trình tự diễn tiến vụ kiện, người ta nhận ra những ẩn số khá lạ. Đặt giả thiết là nếu giới hữu quyền thị xã Kỳ Anh nhất quyết ngăn cản đám đông nạn nhân nạp hồ sơ khiến kiện Formosa và đồng bọn trong thảm họa mội trường biển thì họ sẽ không cần chờ tới khi trực diện với cha Nam và giáo dân của ông mới ra tay. Với lực lượng công an, với quyền uy tuyệt đối của những ông vua ở địa phương, thường vụ Kỳ Anh có thừa khả năng ép buộc các công ty vận chuyển không cung cấp xe buýt cho cha Nam dù chỉ một chiếc (kể cả tiểu xảo hăm dọa mua chuộc các tài xế để họ tẩy chay không lái xe cho những người đi kiện). Trong tình trạng ấy bằng cách nào trên 500 nạn nhân có thể vượt cả trăm cây số để một lúc tới được nơi cần đến?
Có hai lý giải cho việc thường vụ Kỳ Anh, dù trong ngày đầu đã điều động lực lượng công an ngăn chặn, gây khó dễ các nạn nhân đi kiện, nhưng ngày hôm sau đã mở cửa đón nhận cha Đặng Hữu Nam và mọi người vào trụ sở thị xã nạp hồ sơ pháp lý kiện công ty gang thép Formosa và những thế lực đứng đàng sau, với diễn tiến vụ việc được coi là tương đối suông sẻ khác hẳn với những trường hợp tương tự trong quá khứ.

* Thứ nhất có thể vì nhận thức được phản ứng phẫn nộ của quần chúng nạn nhân vụ Formosa phá hoại môi trường biển đã tới ngưỡng của sự chịu đựng. Không chỉ với các nạn nhân trực tiếp mà cả với công luận trong, ngoài nước. Ở vị trí chop bu, đảng và nhà nước thừa hiểu, trong điều kiện căng thẳng như thế chỉ một động thái nhỏ thiếu tính toán, suy nghĩ có thể là căn nguyên làm cho biến cố bùng nổ vô phương cứu vãn. Do đó thị xã Ký Anh được lệnh phải tạm lùi một bước không ngoài mục tiêu hạ nhiệt.

* Thứ hai, theo kinh nghiệm quá khứ và theo nhận định chủ quan, người viết tự nêu lên câu hỏi: liệu đây có thể được hiểu là một hành vi “xé rào” của giới hữu quyền địa phương? Chúng tôi muốn nói tới trường hợp vì một lý do tiềm ẩn, các quan chức thị xã Kỳ Anh đã tự ý dùng quyền của mình để quyết định nới lỏng vụ nhận đơn kiện lần này.

Nhìn về quá khứ chúng ta thấy có những trường hợp khó tin nhưng có thật đã xảy ra. Điển hình như hơn một lần chúng ta được coi những link Video phổ biến rộng rãi trên NET thu lại hình ảnh với những lời tranh cãi gay gắt, đụng chạm nặng tới chế độ và những lãnh tụ đỏ giữa một tù nhân lương tâm với các sĩ quan công an đang làm công việc thẩm vấn trong nội bộ. Thắc mắc đặt ra là ai có thể lọt vào để quay và phổ biến cho công luận các link Video này? Chắc chắn không phải thành phần đối kháng chế độ. Như thể chỉ còn một kết luận là nó đã được tung ra bởi chính một trong số các viên chức công an có mặt trong cuộc thẩm vấn.

Sự kiện dị thường này chứng tỏ điều gì nếu không là cho dù bị vây hãm trong lòng chế độ độc tài độc đảng công an trị, vẫn không thiếu những con người còn có chút lương tri, dám liều mình âm thầm tiếp tay cho những khối lực tranh đấu chống bạo quyền? (Nếu không được như thế thì cũng là những kẻ còn đủ sáng suốt tối thiểu để thấy ngày tàn của chế độ đã cận kề nên lợi dụng quyền hạn của mình thỏa mãn khát vọng của đám đông quần chúng với hy vọng mở đường cho một vận hội mới, ít nừa là cho bản thân. Điều này gợi nhớ tới nội dung dụ ngôn “Người quản lý bất trung” trong Kinh Thánh Công giáo ).
Quan sát hệ thống phân quyền từ trung ương tới địa phương ta thấy có những điểm tuồng như hết sức mâu thuẫn, trái với mô thức tập trung quyền hành của đảng cộng sản. Đó là quyền hành của các viên chức cấp tỉnh, kể cả cấp huyện, nhìn từ nhiều phía có vẻ như độc lập và khá rộng rãi . Có những viên chức đang ở trung ương với chức vị Thứ trưởng một Bộ hoặc Giám Đốc, Tổng Giám Đốc một công ty màu mỡ nhưng lại vận động để về giữ một vị trí nhìn bề ngoài có vẻ thấp kém như Phó Tỉnh, Phó Bí Thư Tỉnh Ủy, Huyện Ủy nhưng chỉ một thời gian sau được đưa vào Bộ Chính Trị để sửa soạn cho những vai trò mới quan trọng hơn. Trường hợp Nguyễn Thanh Nghị, con trai Nguyễn Tấn Dũng lúc đang là một Thứ Trưởng trong nội các được điều về một địa phương giữ một chức nhỏ, nhưng sau đó không lâu y đã trở thành Ủy Viên Trung Ương trong đại hội đảng 12 là một bằng chứng điển hình. Nhìn sâu vào chức vụ Phó Tỉnh của Trịnh Xuân Thanh, khó ai có thể tưởng tượng là trong tháng qua, sau khi bị thất sủng một mình y đã làm cho Tổng Bí Thư đảng cộng sản Nguyễn Phú Trọng phải mất ăn mất ngủ. Chưa hết, theo nhận định của nhiều trí thức trong nước, vụ Trịnh Xuân Thanh còn dự báo tới sự mất còn của chế độ, cách riêng, này mai của Trọng Lú .

Câu hỏi trước khi kết thúc, người viết muốn đặt ra ở đây: liệu những suy tư bất chợt trên đây có ứng vào sự thành công như một phép màu trong bước đầu đi khiếu kiện của các nạn nhân vụ cá chết, biển chết, người chết của hơn 500 nạn nhân Vũng Áng, do Lm  Đặng Hữu Nam hướng dẫn trong hai ngày 26 & 27-9 vừa qua?

Formosa chính thức xin lỗi và nhận trách nhiệm cho hiện tượng cá chết hàng loạt ở 4 tỉnh miền Trung hồi cuối tháng 6/2016.

Formosa nói với truyền thông Đài Loan rằng họ đã nhận được thông tin nhưng không bình luận việc hàng trăm hộ ngư dân kiện đòi bồi thường.

Formosa nói vụ việc sẽ do chính phủ Việt Nam xử lý.

Ông Dư Khánh Chương, Phó tổng giám đốc Công ty TNHH gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh, được báo CNA (Central News Agency) của Đài Loan dẫn lời nói rằng công ty đã nhận được toàn bộ thông tin liên quan đến các vụ kiện, nhưng nói rằng vấn đề này sẽ do chính phủ Việt Nam giải quyết.
Công ty không can dự vấn đề này, và do đó không thể bình luận, ông Dư nói.
Ông nói rằng Formosa đang cố gắng hết sức mình để thực hiện cam kết bảo vệ môi trường theo yêu cầu của Chính phủ Việt Nam, và nói thêm rằng những nỗ lực của công ty đã giành được sự chấp thuận của các cơ quan chức năng tại địa phương.

Hôm 27/9, Tòa án Nhân dân Thị xã Kỳ Anh nhận 506 bộ hồ sơ của các hộ ngư dân khởi kiện đòi bồi thường thiệt hại.
Vào tuần trước, hơn 1000 hộ gia đình tại huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh, gửi đơn đến Quốc hội và Chính phủ “yêu cầu chi trả tiền bồi thường thiệt hại” vì môi trường biển bị tàn phá.
Bức thư đề ngày 22/9/2016 đề nghị Quốc hội và Chính phủ trích hơn 2 ngàn tỉ đồng từ số tiền 11.500 tỉ đồng mà họ mô tả là Công ty Formosa đã thanh toán toàn bộ để bồi thường cho hơn 1.100 hộ dân.
Trước đó, chính phủ Việt Nam nói Công ty TNHH Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh đã chuyển đủ 500 triệu đôla bồi thường cho phía Việt Nam.

Hôm 30/06 Formosa chính thức xin lỗi và nhận trách nhiệm cho hiện tượng cá chết hàng loạt ở 4 tỉnh miền Trung, bồi thường 500 triệu đôla cho thiệt hại về kinh tế cho người dân, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, bồi thường xử lý ô nhiễm, phục hồi môi trường biển tại bốn tỉnh miền Trung.
Hơn 600 người dân đang có mặt tại Tòa án Thị xã Kỳ Anh nộp đơn kiện Formosa vì đã hủy hoại môi trường và gây thiệt hại cho gia đình họ. Việc này được giới luật sự xem là bước ngoặc trong dân chúng Việt Nam. Mặc Lâm có cuộc phỏng vấn với luật sư Lê Quốc Quân để tìm hiều thêm ý kiến của ông về sự việc quan trọng này.

Đặt ra những vấn đề pháp lý mới

Mặc Lâm: Thưa luật sư trước tiên xin ông cho biết vụ kiện tập thể này đã được tòa án nhận đơn và hứa sẽ xem xét thụ lý. Ông đánh giá ra sao về việc này?

LS Lê Quốc Quân: Anh đặt vấn đề mà chúng tôi đang quan sát và theo dõi rất thú vị. Nó đặt ra những vấn đề pháp lý rất mới cho chính người đi kiện, cho hệ thống tòa án và hệ thống pháp lý Việt Nam. Việc mà những người dân tiến hành nộp đơn kiện như hôm qua có thể coi như lần đầu tiên nó đặt ra với tư pháp về vấn đề khởi kiện tập thể mà khởi kiện tập thể này từ trước nay bằng mọi cách nhà nước ngăn cản mà ngày hôm qua tòa buộc phải nhận đơn.Nó đặt ra những vấn đề pháp lý rất mới cho chính người đi kiện, cho hệ thống tòa án và hệ thống pháp lý Việt Nam.
-LS Lê Quốc Quân : Theo trình tự thủ tục thì người ta buộc phải nhận đơn mà nhận đơn mà nhận đơn rồi thì nó sẽ thúc đẩy nhiều tiến trình hoặc là nhiều hoạt động pháp lý khác nảy sinh ra từ chỗ này rất là lớn. Cụ thể là nó thách thức hiển nhiên sai lầm của chính quyền tức là họ đã nhận 500 triệu đô la của Formosa bồi thường hoàn toàn không có căn cứ về mặt pháp lý, đây là sự mặc cả trên đầu người dân.
Nhưng hôm nay người dân đi nộp đơn khởi kiện là đúng pháp luật, như vậy việc mà tòa án nhận đơn xong thụ lý đơn sẽ là một cú đấm ngược rất là mạnh đấy, cho nên chúng tôi cũng không biết được rằng chính quyền sẽ phải xử lý với vấn đề này như thế nào. Khi không thụ lý đơn họ phải đưa ra bằng chứng chứng minh việc họ trả lời và nếu như mà sự trả lời này nó không đúng, và theo tôi thường là trả lời sẽ theo sự chỉ đạo rất là vu vơ, thì các luật sư sẽ căn cứ vào chuyện từ chối thụ lý đó mà sẽ tiếp tục làm các bước khác nữa.
Mặc Lâm: Trước đây Vedan cũng từng bị kiện tập thể và chính quyền đã nhập cuộc giúp cho họ thắng kiện, Formosa có thể trở thành một Vedan thứ hai hay không khi nhà nước đã mau chóng nhận 500 triệu đô la bồi thường mà không có một bàn bạc gì với người dân?
LS Lê Quốc Quân: Cái vụ xảy ra trước đây là vụ Vedan cũng gây ra ô nhiễm và gây tác động rất lớn đối với người dân từ kế sinh nhai của người ta cho đến sức khỏe. Trong những vụ việc đấy thì nhà nước đứng ra lãnh đạo là chủ yếu ví dụ như là cũng có các luật sư của đoàn luật sư trong hỗ trợ tư pháp của nhà nước đứng ra làm miễn phí, rồi các cơ quan đoàn thể của địa phương, Mặt trận Tổ quốc, các cơ quan chính quyền phụ nữ, Hội nông dân đứng ra thương lượng và nói chuyện mặc cả trao đổi với bên gây ra thiệt hại là Vedan.

Sáng ngày 27/09/2016, số người đi khiếu kiện Formosa đã đông đảo hơn khi có sự nhập cuộc của giáo dân thuộc các giáo xứ Tuy Hòa, Đông Yên, Chủ Lộc và một số giáo xứ lận cận huyện Kỳ Anh. Photo courtesy of DLB.
Cái hay ở cái chỗ này là người dân sẽ là những người đề đơn trực tiếp lên Tòa án và nguyên tắc thì chỉ có Tòa án là nơi mà người ta thụ lý hồ sơ và người ta đưa ra phán quyết là người dân đã phải chịu thiệt hại những điều về sức khỏe, về con người, về công việc. Như thiệt hại bao nhiêu và Tòa án sẽ phải là cái nơi đưa ra mức bồi thường mà phía Formosa gây ra phải chịu.
Do vậy bây giờ người dân đã đi đúng trình tự pháp lý và chỉ có cách nhà nước theo nguyên tắc, theo cái kiểu của họ, họ sẽ có thể chỉ đạo cho tòa bên dưới không thụ lý nữa hoạc là dìm hồ sơ đi nhưng cũng không thể được. Tại vì bây giờ người dân đang làm một điều đúng pháp luật, chỉ có một điều nữa tức là mình cần phải làm thêm cho người dân nhiều thứ và mình phải nghiên cứu, đánh giá sự tác động một cách chính xác và khoa học.
Ví dụ như mình chứng minh được là có sự ảnh hưởng do nhiễm độc gây ảnh hưởng đến công việc của mình rồi ảnh hưởng đến sức khỏe thậm chí có thể có những nghiên cứu về một số loại bệnh trên một số các cá nhân cụ thể nào đấy do tác động từ chuyện gây ô nhiễm của Formosa có gây ra cho chính người đó.

Không cần phải nhiều, nhưng chỉ một số người nhất định nhưng nó chứng minh được thì có thể có một tác động về mặt pháp lý rất là lớn.

Chính quyền buộc phải giải quyết?

Một khi nộp đơn tại đó rồi, ở đó thụ lý có nghĩa là cây kim giây đã chạy thì nó sẽ đẩy kim phút nó chạy và sẽ đẩy kim giờ nó chạy và buộc phải giải quyết.

-LS Lê Quốc Quân

Mặc Lâm: Tòa án hình sự quốc tế ICC vừa cho biết vài ngày trước là định chế này sẽ xem việc hủy hoại môi trường, trưng thu đất đai dân chúng đẩy họ vào chỗ khốn cùng sẽ bị xét xử như tội phạm hình sự. Tuy nhiên Việt Nam không tham gia vào hiệp ước Rome nên không có khả năng bị Tòa án quốc tế chế tài. Luật sự nghĩ sao nếu vụ kiện Formosa len qua được rào cản này?

LS Lê Quốc Quân: Thực ra về mặt pháp lý thì có rất nhiều cách mặc dù mình chưa ký kết thủ tục Rome. Nếu như Tòa án ra đời và chấp nhận, tiếp nhận đơn thụ lý về môi trường thì người ta căn cứ vào những ảnh hưởng của kẻ gây ra chuyện đó. Nếu sự việc này gây ra với quy mô lớn như vậy, tác động lớn đến dân chúng đến con người, đến môi trường không phải chỉ vùng biển Việt Nam mà nó ảnh hưởng các nơi khác nữa thì tôi nghĩ rằng sẽ có rất nhiều cách, nhiều phương pháp để tòa án thụ lý và giải quyết, cũng như phía khởi kiện thì người ta cũng có cách không kiện Formosa tại Việt Nam mà sẽ là Formosa tại Đài Loan.
Tuy nhiên cái nỗ lực chúng ta đi được đến đâu và sẽ đòi hỏi được gì thì thường bắt nguồn từ tại địa phương. Thí dụ như bây giờ dù muốn hay không tất cả những công dân bị ảnh hưởng trực tiếp trong khu vực gần 200 km gần bờ biển ấy thì cũng phải ra tòa án tại Kỳ Anh vì tòa án Kỳ Anh là nơi trụ sở của Formosa Việt Nam đóng và gây ô nhiễm thì người ta phải nộp đơn tại đó.

Một khi nộp đơn tại đó rồi, ở đó thụ lý có nghĩa là cây kim giây đã chạy thì nó sẽ đẩy kim phút nó chạy và sẽ đẩy kim giờ nó chạy và buộc phải giải quyết. Còn nếu như không làm những điều đấy thì chính quyền sẽ dùng áp lực bằng các biện pháp khác phủ nhận trình tự đúng đắn ấy thì nó sẽ càng gây thêm phức tạp mà thôi.

Mặc Lâm: Xin cám ơn ông.

Cha Antôn nhắc nhở bà con giữ trật tự, nhất là giữ gìn vệ sinh môi trường, không xả rác ra sân, thấy rác ở dưới chân thì nhặt bỏ vào thùng rác, ngài nói những hành động nhỏ này cũng chính là việc làm bảo vệ môi trường.
Rất nhiều người dân cùng đồng hành với bà con ngư dân Quỳnh Lưu đứng ở phía ngoài cổng tóa án, cha Antôn cũng nhắc nhở những người ở ngoài giữ gìn trật tự, không la hét, không gây rối làm ảnh hưởng đến đường giao thông là huyết lộ của đất nước, mọi người phải tôn trọng.
Hiện nay, thời tiết ở Hà Tĩnh khá nóng, oi bức lên đến 30 ºC. Tuy nhiên, bà con ôn hòa và ngồi lần chuỗi Mân Khôi – sức mạnh, niềm tin Công lý và Sự thật sẽ chiến thắng của người Công Giáo.

Mục tử “Chạnh Lòng Thương”

Thứ Tư, 28-09-2016 | 07:19:57

1. Hôm nay 27/9/2016, đoàn khiếu kiện của người dân Quỳnh Lưu, Nghệ An hoàn tất việc nộp toàn bộ hồ sơ khởi kiện nhà máy Formosa trong tinh thần ôn hoà và thân thiện, trật tự và văn minh.

Nét đẹp “văn hoá Kitô giáo” của việc hơn 500 người, đại diện cho gia đình mình khiếu kiện nhà máy Formosa tại Toà án thị xã Kỳ Anh, Hà Tĩnh, trước những sự hằm hè, soi mói, khiêu khích của nhà cầm quyền là một dấu ấn khó phai đối với một chính thể luôn quy kết là “phản động” đối với những ai dám “đi ngược” lại những chủ trương, quyết sách của đảng và nhà nước, chưa nói đến việc dám đòi hỏi họ phải có trách nhiệm, phải bồi thường thoả đáng.
Việc khởi kiện này sẽ là tiền lệ cho những con người, những vùng, miền đang bị đối xử bất công, bị tước đoạt những quyền căn bản, bị cưỡng chế trong những dự án quy hoạch đầy máu và nước mắt, bị đầu độc, huỷ hoại môi sinh, bị liên luỵ từ kinh tế đến sức khoẻ từ những nhà máy, xí nghiệp đang ngày ngày xả độc ra môi trường trên cả nước, biết thế mạnh “đấu tranh pháp lý” của mình, sau khi vượt qua nỗi sợ hãi, để bắt những con người đang hành xử theo luật “rừng rú” phải biết tôn trọng pháp luật, tôn trọng con người, tôn trọng sự thật và công lý.
Việc khiếu kiện đúng theo trình tự pháp luật này khiến nhà cầm quyền cộng sản phải “ngỡ ngàng và lưỡng lự” trong cách giải quyết, phải nói là đang lâm vào thế bí. Nếu nhà nước giải quyết “đúng quy trình”, sẽ làm phật lòng Formosa, ngược lại nếu vì binh vực cho Formosa mà không giải quyết hoặc giải quyết không thoả đáng, vì chính Formosa đã nhận lỗi và nhà nước đã công bố nguyên nhân thảm hoạ là do Formosa, thì chính nhà nước lại ngang nhiên vi phạm pháp luật, chà đạp trên công lý và những nỗi khốn cùng của người dân, vi phạm cái gọi là hiến pháp do tự mình làm ra, thì còn uy tín gì, biết “ăn nói” làm sao, ăn nói với ai.
Hôm nay đoàn người khiếu kiện như được tiếp sức và khích lệ bởi sự gặp gỡ bất ngờ thú vị với Đức Tổng Giám mục Giuse Ngô Quang Kiệt, nguyên Tổng Giám mục Giáo phận Hà Nội, từ Nho Quan, Ninh Bình đến thăm giáo dân Đông Yên, Vũng Áng. Tình cảm dâng trào. Những cái bắt tay, những lời chào hỏi, ủi an, những ánh mắt long lanh ngấn lệ của cả đoàn người đi khiếu kiện không còn giới hạn trong thái độ xã giao bình thường, những chan chứa tình thương của đoàn chiên với Người Mục Tử “Chạnh Lòng Thương”.
Vẫn biết Đức Tổng Giám mục Giuse Ngô Quang Kiệt đã về hưu; vẫn biết đoàn chiên ở giáo xứ Phú Yên, Quỳnh Lưu thuộc quyền quản trị của Đức cha Phaolo Nguyễn Thái Hợp, nhưng ở đây, trong hoàn cảnh bi thảm này, cả hai, nói theo lời Đức Tổng Ngô Quang Kiệt là, được Thiên Chúa quan phòng, lo liệu, để người Mục tử biết sống chạnh lòng thương và đoàn chiên được vỗ về, an ủi hưởng nhờ Lòng Thương Xót của Chúa.
Nếu văn hào Nga, Maksim Gorky đã trải nghiệm về nơi lạnh nhất không phải là cực bắc, mà là nơi thiếu vắng tình thương, cõ lẽ ông sẽ thấy không gian như ấm lại, thời gian như ngừng trôi trong khoảng khắc tình thâm nghĩa đậm này.
Nếu “vui mừng và hy vọng, ưu sầu và lo lắng của con người ngày nay, nhất là của người nghèo và những ai đau khổ, cũng là vui mừng và hy vọng, ưu sầu và lo lắng của các môn đệ Chúa Kitô, và không có gì thực sự là của con người mà lại không gieo âm hưởng trong lòng họ” (GS 1), thì đó chính là tâm hồn của Đức Tổng Giuse Ngô Quang Kiệt, vị Mục tử “Chạnh Lòng Thương” đối với những con chiên tất bạt nhất.
Ngỏ lời với đoàn khiếu kiện trong bữa ăn trưa tại giáo xứ Đông Yên, Đức Tổng Giuse cho thấy đây là bước khởi đầu của hành trình dài đầy gian nan, phải đương đầu với những cái xấu, cái ác, với sự cố chấp và không biết đến bao giờ kết thức và kết thúc thế nào, nhưng cứ tín thác vào sức mạnh và sự quan phòng của Chúa.
Điều quan trọng là mỗi người cần phải đồng lòng hợp nhất để tạo nên sức mạnh, để trở nên những mồi lửa thu hút và lan rộng. Kế đến là biết kiên trì trong lời cầu nguyện và thực thi pháp luật, vì lẽ phải và công lý nằm ở phía mình. Cuối cùng là thực thi bác ái đối với chính quyền, với con người và với cả môi trường ngang qua những việc thiết thực như ôn hoà và thân thiện, lịch sự và văn hoá. Ý thức về món quà sự sống Chúa ban, quý trọng sự sống, gìn giữ sự sống và góp phần bảo vệ môi sinh, chính Chúa sẽ làm cho sự sống chiến thắng sự chết, sự thật chiến thắng sự gian dối.
Thật quý thay sự hiện diện và đồng hành của vị Mục tử “Chạnh lòng Thương” trong hoàn cảnh cô đơn, quạnh quẽ, bi đát của những con chiên và những anh chị em lương dân nữa.
Nếu như trong đoàn khiếu kiện, ai nấy đều mong cho mình được thắng kiện, thì phải là chiến thắng như Chúa Giêsu, chiến thắng những thử thách của đường thập giá và những tầm thường nơi chính bản thân mình.
Nếu mỗi người có được con tim biết “chạnh lòng thương” của Thiên Chúa, thì đây chính là lúc họ được mời gọi sống và thể hiện đức yêu thương ấy với một con tim cũng “bồn chồn, quặn thắt và thổn thức” trước những bất công, trước những con người vì u mê và yếu nhược, đang cộng tác với những bất công mà trở nên áp bức, trước những thao thức mong muốn có được một chính quyền sạch và biển sạch.
Mọi lý thuyết, dù có sức thuyết phục đến đâu, mọi lời lẽ dù có chạm vào lòng người đến đâu cũng không bằng sự hiện diện “chạnh thương” của vị Mục tử. Chạnh thương nói lên tất cả, nói thay cho tất cả và hơn tất cả, vì đó là phẩm tính của Chúa Giêsu, Đấng Chạnh Lòng Thương và dạy cho các môn đệ biết và sống thế nào là “Chạnh Lòng Thương” (x. Lc 7, 13).
Jos. Ngô Văn Kha.